Carboonkolonisatie
De term Karboon-kolonisatie valt voor het eerst (met deze spelling) in 1966, als Nic. Tummers met zijn tekst Wonen in orde van Ruimte bijdraagt aan het boek van Hans Derks, Met Betrekking tot Limburg, röntgenfoto van een gewest. We lezen op pagina 98: “De volkshuisvesting in Zuid-Limburg toont typisch de trekken van het desintegreren van milieus en van het accepteren van de karboon-kolonisatie. De trotse romantiek van het ‘zwarte goud’ heeft natuurlijk weinig hulp kunnen bieden.”
Dit essay formuleert een kritiek op de aanpak van de woningnood zoals die op dat moment actueel is. Regout, Owen, Cuypers, Stuyt, Jean van de Voort en Lauweriks komen in deze tekst voorbij.
De redactie van Wonen-TA|BK vraagt vervolgens aan Tummers om alles wat achter de term carboonkolonisatie (de spelling waarmee het begrip definitief gelanceerd wordt) schuil gaat, uit te werken in een monografie. Deze verschijnt na uitgebreide en gedetailleerde studie in juni 1974 en is nog steeds een gewild exemplaar.
Nog in 2016 als Tummers 88 jaar is, wordt hij gevraagd over dit onderwerp een lezing te geven voor studenten bouwkunde uit Delft.
Niet alleen zijn teksten ook zijn schetsen tonen, al vanaf 1954, dat Tummers de essentiële elementen van de mijnstreek verbonden wil zien met actuele uitdrukkingen van cultuur.
Als Tummers aan de Technische School aan het Hesselleplein in Heerlen werkt als teken- en boetseerleraar, gaat hij in 1955 ondergronds in de O.N.-mijn om ter plekke de mijnwerkers te tekenen. Dat levert ondergrondse schetsen op en het ontwerp voor een diploma ondergronds bankwerker.
Het Perpetuum Mijnstreekfestival in Brunssum, georganiseerd vanuit het K.K.K. in 1969, vraagt aandacht voor de toekomst van de mijnmonumenten en presenteert de mijnwerkers als de auteurs van hun ondergrondse labyrint door hen een zeefdruk ervan te laten signeren.
Intussen is Tummers vanuit zijn kritische waarneming van de openbare ruimte en de architectuur vanaf 1964 begonnen met rondleidingen langs de moderne architectuur van Heerlen, van de mijndirecteurswoning de Villa Slobbe van Rietveld tot aan de nieuwe wijk Vrieheide. Bij de eerste busrit in oktober 1964 is een journalist aan boord geweest die het een en ander genoteerd heeft.
We laten hieronder een greep zien uit de periode 1954 – 2016. Uiteraard bevinden zich in het archief nog veel meer studiematerialen, boeken, conceptteksten, krantenartikelen, kamerstukken enz.
Nic. Tummers:
_Pentekening van mijnlandschap O.N., 1954.
Studie voor objecten tussen Lange Jan en Lange Lies, 1954.
_Ontwerpen voor Ruimtebeelden tussen de beide reuze-schoorstenen van de O.N., 1954.
_Potloodtekening van mijnwerker ondergronds, 1955.
_Potloodtekening als voorstudie voor het ontwerp van een diploma, 1955.
_Diploma ondergronds bankwerker, 1955.
_Ondergrondse Mijnwerker, Gouache, 1955.
Nic. Tummers, Karnavalsaffiche, 1956. Twee koeltorens en één schoorsteen van de O.N. met de lachende ezel, het wapendier van Karnavalsvereniging de Winkbülle. Zeefdrukuitgave van de lokale V.V.V.
Nic. Tummers:
_Pentekening, 1956. Zicht vanuit Welten op de steenberg van de O.N. waarop een stalen constructie een grote steenkool draagt, in staalconstructie uitgevoerd. Voor de voetgangers- en fietsersbrug die Welten en Aarveld verbindt, stelt hij hier een stalen hangbrug op één pyloon voor.
_Pentekening, 1956. Voorstellen voor kunstwerk tussen de schoorstenen van de O.N. Welten in het dal van de Geleenbeek heet hier ‘recreatiegebied’.
Programmaboekje ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de Heerlener Coöperatieve Bouwvereniging Glück Auf, 1963.
Met inleiding door burgemeester Van Rooy van Heerlen, Mr. J, de Jonge als secretaris namens bestuur van de Nationale Woningraad en citaten geselecteerd door Nic. Tummers en een voorstel van hem voor bebouwing aan de Elf-morgenstraat.
Tijdens een excursie door Heerlen: Beeldhouwer Nic Tummers hekelt huidige woningbouw. Krantenartikel, oktober 1964.
Tummers gidst een studiegroep van Geerlingshof langs moderne architectuur in Heerlen van ‘de poëzie van Rietveld’ naar ‘het telefoonboek van Vrieheide’.
Nic. Tummers, Moderne architectuur, een rit door Heerlen, september 1965. Routekaart met ruim twintig beschrijvingen.
Hans Derks e.a., Met Betrekking tot Limburg, röntgenfoto van een gewest, 1966.
Bijdrage van Nic. Tummers, Wonen in orde van ruimte. In deze tekst gebruikt Tummers op blz. 98 voor het eerst de term ‘karboon-kolonisatie’.
Kees Slager, boekbespreking ‘Met Betrekking tot Limburg’ Het Vrije Volk, 29-10-1966.
Nic. Tummers, affiche Perpetuum Mijnstreekfestival, Brunssum 23 juni-13 juli 1969. Een uitgave van het K.K.K. (Kommunaal Kunstenaars Kollektief) Een mijnstreekfestival bestaat sinds 1952. Het gaat hier met nadruk om het ‘perpetuum’, om een blijvende rol voor de koeltorens die met hun ruim vijftig jaar oud genoeg zijn voor de monumentenlijst.
K.K.K., Mijn Labyrinth, 1969. Zeefdruk in oplage van 100, alle gesigneerd door een mijnwerker waarmee het ondergrondse gangenstelsel ’tot algemeen kunstwerk is verklaard’.
Nic. Tummers, bewerkte zwart witfoto’s om een toekomst mèt het erfgoed van de mijnen uit te dagen, Perpetuum Mijnstreekfestival in Brunssum, K.K.K., 1969.
_Bruinkoolgroeve, “Gluck-Auf: [groet?] van de carbonisten”.
_Klauterschacht.
_Koeltorenplein.
_Koeltorenglijbaan.
_Volkstheater, “Luditium” refereert aan de homo ludens als bij Huizinga en bij Constant’s New Babylon en ruimte-experimenten van Constant en Tummers in Stedelijk Museum Amsterdam, 1965 en Bouwcentrum Rotterdam in 1966.
Foto van Mijnwerker Ondergronds, vergroting t.b.v. Perpetuum Mijnstreekfestival, Brunssum, 1969.
Italiaans aanplakbiljet, vergroting t.b.v. Perpetuüm Mijnstreekfestival, Brunssum, 1969.
In Italie worden mijnwerkers geworven voor de Limburgse mijnstreek.
Kindertekeningen tijdens Perpetuüm Mijnstreekfestival Brunssum, 1969.
Verzameling van kindertekeningen gemaakt over spatwerk-sjablonen van 25 koeltorens en 16 steenbergen. Behalve ongecensureerde straattaal, laten kinderen zien hoe zij denken over een mogelijke toekomst van dit erfgoed. Waarschijnlijk afkomstig van schoolklassen van onder meer Paul van der Velden.
Constant, Telegram, 1 juli 1969.
Clamaba un minero asi: “que solea me encuentro” De relatie Tummers Constant blijkt hier uit dit telegram dat Constant vanuit Amsterdam aan De Galerij, Lindeplein Brunssum, stuurt ten tijde van het Perpetuum Mijnstreekfestival.
Urias Nooteboom, Limburgs Dagblad, foto van Nic. Tummers t.t.v. het Perpetuum Mijnstreekfestival, 1969.
_Krantenknipsels uit het archief van het K.K.K.
C. van Eesteren, Schetsplan reconstructie Centrum Mijnstreek; “Uitzichtpunt op steenberg en pad er naar toe ‘voor Nic.’ getekend.”
Toelichting uit het archief van Het Nieuwe Instituut C. van Eesteren pp53.
Nic. Tummers, College-affiche De Wendel, 1970.
Uitvoerige documentatie over de Familie De Wendel uit Lotharingen die in 1908 de N.V. Maatschappij tot Exploitatie van Limburgse Steenkolenmijnen Genaamd Oranje Nassau aankoopt.
K.K.K., Perpetuum Mijnstreekfestival | Buiten de Perken, 1 juli 1971.
Nic. Tummers, K.K.K., herdruk van het affiche Perpetuum Mijnstreekfestival, Brunssum 23 juni-13 juli 1969. Nu als element van Sonsbeek buiten de Perken, 1971.
Nic. Tummers, College-affiches 1 en 2 na 1966 en voor 1974.
_”Proef van het in kaart brengen van die elementen die de typering Karboonkolonisatie rechtvaardigen. Krijgspolitieke lotgevallen van Limburg.”
_”De Arcadische Utopie”. “Ein kenner wird immer aus der Architektur auf die Gesellschaftsformen einer Zeitepoche schlieβen” August Bebel in zijn boek over Charles Fourier.
Cor Bertrand, Ontwikkeling van mijnstreek is koloniale geschiedenis, artikel De Tijd, 8-6-1974.
‘De Carboonkolonisatie’ in Wonen-TA|BK wordt hierin aangekondigd en besproken.
Nic. Tummers, Carboonkolonisatie, Wonen-TA|BK no. 11, 1974.
Met bijdrage van Thijs Wöltgens en foto’s van Pieter Boersma.
Nic. Tummers, uitnodiging voor de presentatie van “de Karboonkolonisatie”, Wonen-TA|BK no. 11, 10 juni 1974 in Café Steijns, Parallelweg 17, Heerlen. Deze uitnodiging is gemaakt op een oorspronkelijke Couponkaart voor gratis bedrijfskleding van de Oranje-Nassau Mijnen.
Eduard Damen, Over Limburg, artikel in NRC 24-06-1974. Bespreking van De Carboonkolonisatie in Wonen-TA|BK.
Hollandse kolonialen sloegen tijdens de opkomende mijnindustrie in Zuid-Limburg hun slag, artikel De Uitkijk, 4-7-1974. Bespreking van De Carboonkolonisatie.
Mijnstreek: Kolenkolonie, Krities Krijt, 5e jrg. no. 7, juli/aug 1974.
Dit nummer bevat delen van De Carboonkolonisatie uit Wonen-TA|BK no. 11, 1974.
Na de CarboonKolonisatie, Krities Krijt, 5e jrg. no. 7, juli/aug 1974.
“Limburg, een structuuranalyse”, programma van werkweek 17 juni t/m 21 juni 1974, Volkshogeschool Valkenburg. Ondermeer op basis van De Carboonkolonisatie, Wonen-TA|BK. Medewerkers ondermeer Nic. Tummers en Ger Brunenberg. Zij begeleiden tevens de excursie door de Oostelijke Mijnstreek.
K.K.K., Schachtwiel Staatsmijn Wilhelmina, Landgraaf. Opdracht 1974, Plaatsing 1982.
Model bevindt zich in de Collectie Tummers.
_Poster met overzicht van leden van K.K.K. en werken van 1968-1976.
_Krantenartikel met foto van schachtwiel, De Limburger, 21-04-1994.
Aankondigingen thema-avonden Welzijnswerk en de Mijnstreek in maart 1975.
Nic. Tummers houdt een lezing op 13 maart met diabeelden en discussie: Historische ontwikkeling van de mijnstreek.
Nic. Tummers, 1-mei-lezing 1976 voor PvdA en SPD op Rolduc. “Recht auf die sociale Erbschaft.”
_”Nic. Tummers: in centrum van mijnstreek inzet van veranderen schromelijk veronachtzaamd”, krantenartikel 15-09-1976 n.a.v. de Verstedelijkingsnota.
_”kamerlid Tummers over ministers: Weinig interesse in de Mijnstreek”, krantenartikel, De Limburger, 23-09-1978, over de toekomstige vestigingsplaats van de Dienst Investeringsrekening (DIR).
Nic. Tummers, K.K.K., “oproep! laatste kans voor koeltoren en steenberg?”, 27 maart 1977. Met voorstel en tekening koeltoren als theater te gebruiken.
_Dezelfde tekening van de koeltoren als theater werd later vergroot en ingekleurd.
_één exemplaar daarvan in een ‘glazen koeltoren’.
_op deze foto staat de ‘glazen theater koeltoren’ links boven de deur van Tummers’ werkkamer op Schoolstraat 1, Heerlen.
Nic. Tummers, Scenografia Itersonica, 1992. Potloodtekening op kraftpapier.
_Verslag van het Eerste Van Itersoncongres, 1992. Koeltoren (eierdop DSM) en meer op leiplaat.
Nic. Tummers, pour un sculpteur le règne minéral n’est jamais loin. (J.P. Sartre ‘Les Mots’ 1964 sur Giacometti).
Collage van citaat Sartre, eigen schets ‘mijnbedrijf ondergronds’ (1957), affiche Perpetuum Mijnstreekfestival (1971) en speldje met embleem van DSM, drie koeltorens.
Joep Dohmen, De Renaissance nabij, Heerlen dertig jaar na de sluiting van de mijnen, artikel in NRC 13/14-05-2006.
Gesprekken met ondermeer Manuel Kneepkens, Wiel Kusters, Piet Gerards en Nic. Tummers.
Nic. Tummers, ‘ondergronds’, 1957-2011.
_Tweeluik van tekening uit 1957, print op canvas.
_Tekening Mijnwerker Ondergronds in copie op een halve betonnen bol onder een opkrullende kaart van Heerlen op linnen, witte gouache en zwarte inkt. Op de kaart de Pancratiuskerk, het Pancratiusplein beneden de Bongerd boven, nog vóór de bouw van het Glaspaleis van Peutz.
Nic. Tummers, A small review on ‘The art of Colonization’ (After the title of E. Ward-Wright, 1849)
Notes for a lecture by Nic. Tummers 18-03-2016, Glaspaleis Schunck for Students TuDelft, Heritage & Architecture.
